هم علم، هم عاطفه - وبلاگ سارا

به گزارش وبلاگ سارا، یکی از بروز و ظهورهای شمایل علمی امام رضا (ع)، شرکت ایشان در مناظره ها بوده است؛ مناظره هایی که حضرت با نمایندگان دیگر ادیان، باورها و مکاتب برپا می نموده اند.

در روایات آمده که روش ایشان در مناظره ها، آن قدر منحصربه فرد بوده که همیشه با چیرگی در گفت و گو با طرف مقابل همراه می شده است. این مناظره ها، همیشه با آرامش برپا می شده و با این که یکی از امامان شیعه یک سوی ماجرا و نماینده هایی از مثلا یهودیت، مسیحیت و دیگر ادیان طرف مقابل بوده اند، هیچ گاه به مجادله و جر و بحث کشیده نشده است. از حجت الاسلام و المسلمین محمود ریاضت درباره دلایل پیروزی امام رضا (ع) در مناظره ها پرسیده ایم؛ این که چه ویژگی هایی روش ایشان را تا این حد موفقیت آمیز جلوه داده است.

در روایات خوانده ایم که امام رضا (ع) در مناظره هایی که با غیر مسلمانان و غیر همزبانان خود برگزار می کردند، توفیق داشتند. دلایل توفیق ایشان را از چه مسیرهایی می گردد پیگیری کرد؟

یکی از ویژگی های حضرت امام رضا (ع) مناظره های علمی ایشان با علما و دانشمندان از مکاتب و دین ها و ایسم های مختلف آن دوران بوده است. امروز ما طبق روایات می دانیم که ایشان در این مناظرات غالب و چیره می شوند و می توانند طرف مقابل را قانع نمایند. این مناظره ها مبتنی بر ویژگی هایی است که این ویژگی ها سبب ساز غلبه ایشان بر دیگران می گردد. به سه ویژگی در این میان می توان اشاره نمود؛ نخستین ویژگی، عالمانه بودن موضع ایشان است.

امام رضا (ع) عالمانه صحبت می کردند. در روایت هم داریم که ایشان از طرف پدر بزرگوارشان حضرت موسی بن جعفر، ملقب به عالم آل محمد هستند. نکته اصلی در این مناظره ها و پیروزی های ایشان، همین تمرکز بر روش علمی است. ایشان پاسخ هر دانشمندی را با توجه به علم و باور خود آن دانشمند می دادند. با یهودی ها براساس اعتقادات یهودی ها و با مسیحی ها بنا بر آموزه های مسیح حرف می زدند. خب می دانیم که علم ایشان علم لدنی است. علم به ماکان و مایکون را در اختیار دارند. ایشان بنای بحث را صرفا بر باورها و علم خود قرار نمی دادند. طوری بحث می کردند که عالم مقابل، قبول می کرد. به طور مثال در مناظره با یک مسیحی، حضرت (ع) به روایت پیامبر استناد نمی کردند. به روایات خود آنها استناد می کردند و در علوم آنها می نگریستند. از همین رو بود که طرف مقابل، می دید که ایشان با تسهیلات طرف مقابل در بحث هم آشناست و بنابراین می پذیرفت و قبول می کرد.

ویژگی دوم، عاقلانه بحث کردن ایشان است. ایشان هیچ گاه در مناظره ها از کوره درنمی فرایند. هیچ گاه نمی بینید که عصبانی شده باشند. کسی نمی تواند ایشان را عصبانی کند. کسی نمی تواند ایشان را به ورطه جدل و جر و بحث بیندازد، چون روش شان منطقی و عقلی است. آستانه تحمل ایشان بسیار بالاست. به این باید دقت کرد که ایشان طوری بحث نمی نمایند که طرف مقابل به جدل تحریک گردد و به فحاشی بیفتد، می خواهند قانع کردن نمایند.

ویژگی سوم، کلام دلنشین ایشان است. ما گاهی کاملا مستدل و علمی و عاقلانه حرف می زنیم، اما خوب و دلنشین حرف نمی زنیم. ایشان دلنشین سخن می گویند و سخن شان مطابق با فطرت است. مهم این است که سخن مطابق با فطرت، علمی و منطقی هم باشد. ایشان طرف مقابل را به اسم یک هم نوع می دیدند. طوری رفتار می کردند که طرف مقابل با ایشان احساس نزدیکی کند. بنابراین ویژگی روش مناظره های ایشان را باید در این کلید واژه ها لیست کرد: علمی، منطقی و عقلی، لطیف و دلنشین.

یکی از گفتمان هایی که چنددهه ای است در پی تقویت آن هستیم، گفتمان تقریب مذاهب است. می بینیم که امام رضا (ع) قرن ها پیش با برپایی مناظره با نمایندگان باورها و عقاید گوناگون، به نوعی سردمدار تقویت این گفتمان بوده اند. امروز و در این راستا، چقدر از روش امام هشتم بهره می بریم؟

اگر ما از روش منطقی و علمی و عقلی و هم کلام دلنشین امام رضا (ع) در راستای تقریب مذاهب بهره می بردیم، هم اکنون این گفتمان بسیار پرقوت تر به راهش ادامه می داد. آنچه امروز در راستای تقویت گفتمان تقریب مذاهب صورت می دهیم، نه عقلی است و نه علمی. شما در نظر بگیرید امروزه چند انسان، با باورهایی یکسان و صرفا با اختلاف سلیقه نمی توانند با هم درست و اخلاقی مناظره نمایند. یعنی محل اختلاف شان صرفا سلیقه است و نه باور، اما خب نمی توانند با هم منطقی، علمی، عقلی و دلنشین حرف بزنند. در 40 سال اخیر، مناظره ای که ما را یاد روش امام رضا (ع) در مناظره هایش بیندازد، کمتر دیده ایم. کسی نتوانسته کسی را با اتخاذ آن روش قانع کند. ما در بحث ها نه بنای مان بر علم بوده است، نه عقل و منطق. قدرت قانع کردنی نداشته ایم، استدلال نداشته ایم، جو زده بوده ایم و نگاه مان به طرف مقابل از بالا به پایین بوده است.

روش مناظره های علی بن موسی الرضا (ع) بعد از ایشان پی گرفته شد؟ مثلا از جانب فرزند ایشان امام جواد...

بله، اتفاقا امام جواد (ع) مناظره هایی برپا می کردند، دقیقا به همان روش... حضرت امام جواد (ع) در کودکی شاهد مناظرات پدر بزرگوارشان با نمایندگان دیگر باورها بودند. آنهایی که در منازعات، در بحث شکست خورده بودند، حالا می خواستند خود را رو به روی فرزند ایشان قرار دهند. از طرفی می گفتند حالا ما با یک کودک در مناظره رو به رو شده ایم، با این حال، امام هادی (ع) از پس آنها برمی آمدند. روش پدرشان کاملا در مناظره جواب می داد. بعد از ایشان هم دیگر امامان از همان روش بهره بردند. این روایات را در کتب متعددی می توان خواند. احتجاجات مرحوم طبرسی، کتب فقهی شیعه و در کتب روایی ما، این روایات وجود دارد. در وسائل الشیعه هم هست. روش امام هادی (ع) و امام عسکری (ع) مثل امام رضا (ع) عاقلانه بود و مطابق با فطرت. اما متاسفانه در دوران غیبت، تا زمان شیخ طوسی و مفید این روش پیگیری شد و پس از آن مسکوت ماند. ما باید از سیره اهل بیت به خصوص در مناظره هایی چون مناظره های امام رضا (ع)، در برخورد با نماینده های دیگر ادیان الگو بگیریم. ما نباید دچار نوعی تفکر داعش گونه شویم. نباید گمان ببریم هر کس فکر و عقیده ما را قبول ندارد، کافر است و باید کشته گردد. تفکر داعشی در همه مکاتب می تواند شکل بگیرد، اگر حواس مان را جمع نکنیم.

محمدرضا پارسا / روزنامه وبلاگ سارا